خرید

برای خرید بر روی عکس کلیک کنید

دمنوش فلفل کوهی نیوشا

آشنایی بیشتر با فلفل کوهی

نام تجاری گیاه:

Vitex, Chaste Tree, Monk’s Pepper

نام علمی گیاه:

.Vitex agnus‑castus L

تاریخچه:

فلفل کوهی یا پنج انگشت (Vitex agnus‑castus) متعلق به خانواده شاهپسند (Verbenaceae) ⁽¹⁾ و طبق آخرین مطالعات، متعلق به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) است. ⁽²⁾ این گیاه بومی مناطق خشک و نیمه خشک مدیترانه ای است و به طور گسترده ای در مناطق گرم و معتدل و نیمه گرمسیری کشت می شود. این گونه معمولاً در زیستگاه های مرطوب رشد می کند؛ مثلاً کناره رودخانه ها و دره ها، زیستگاه های ساحلی، بیشتر در خاک های شنی و آبرفتی خشک شده، مناطق صخره ای نزدیک دریا و گاهی روی دامنه هایی با سنگ های آهکی، در مکان های آفتابی و گرم و درون گودال ها.

بیش از 250 گونه از این گیاه در سراسر دنیا – از مدیترانه، جنوب اروپا، آسیای غربی، کریمه، قفقاز، ایران، آفریقای شمالی، آسیای مرکزی، هند و در مکان هایی از ایالت نیویورک آمریکا که از لحاظ آب و هوایی محافظت شده اند – وجود دارد. ⁽³⁾

فلفل کوهی درخت کوچک برگریز یا درختچه ای بزرگ است که تا ارتفاع حدود 1.5 – 2 متر رشد می کند. ⁽¹⁾ تنه آن مانند یک نمد سفید است. برگ های پنجه ای معطر آن، 5 تا 7 عدد برگچه ⁽⁴⁾ دارند که شبیه انگشت هستند. ⁽¹⁾ رنگ آنها خاکستری – سبز و سطح زیرین آنها روشن تر است. گل های خوشبوی آن به صورت خوشه ای، بنفش متمایل به آبی یا بنفشِ ارغوانی پررنگ هستند. ⁽¹⁾

میوه های این گیاه ریز، خاکستری – قهوه ای، با بافتی سفت ⁽⁴⁾ و کروی یا دوکی شکل هستند ⁽⁵⁾ و 4 دانه شبیه فلفل سیاه دارند. ⁽¹⁾

میوه رسیده خشک شده و برگ های خشک شده، قسمت های دارویی این گیاه هستند. ⁽⁵⁾

تیره گیاه:

شاه پسند Verbenaceae

نوع گیاه:

درختچه

مشخصات ظاهری:

درختچه‌ای است به ارتفاع حدود دو متر با برگ‌هایی خوشبو و پنجه‌ای شکل و برگ‌های آن دارای ۵ الی ۷ برگچه‌ی بیضی شکل، باریک، نوک تیز و کرکدار می‌باشند. سطح تحتانی پهنک برگ‌ها پوشیده از کرک‌های پنبه‌ای و تقریباً سفید رنگ است و سطح فوقانی پهنک برگ به رنگ سبز تیره می‌باشد. در انتهای شاخه، گل دهنده و گل‌های آن آبی مایل به بنفش و به صورت سنبله‌ای هستند. میوه‌اش شفت با نوک پهن و کرکدار و دانه‌ی داخل آن تند و معطر می‌باشد. در ضمن تقریباً از تمام قسمت‌های این گیاه بوی فلفل به مشام می‌رسد.

طبیعت:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن گرم و خشک است.

رویش جغرافیایی:

بومی سواحل مدیترانه‌ای است و در کشورهای آسیای صغیر، سوریه، مصر، اردن و قفقاز انتشار دارد. در ایران نیز بیشتر در استان‌های خراسان، سمنان، قم، فارس، سیستان و بلوچستان و خوزستان روییده می‌شود.

خواص فلفل کوهی 

1- تنظیم کلسترول خون

در سال 2015، به منظور بررسی اثر احتمالی عصاره های آبی و آلی میوه فلفل کوهی به عنوان یک عامل ضدچربی خون بالا، مطالعه ای را روی موش ها انجام دادند. ابتدا میوه های فلفل کوهی را خشک و پودر کرده و سپس، عصاره آنها را با حلال های آلی و آب استخراج کردند. 48 موش نر با یک رژیم غذایی با محتوای کلسترول بالا به مدت 28 روز خوراک‌ دهی شدند تا چربی خون آنها بالا برود. سپس، فعالیت ضد چربی خون بالای عصاره میوه فلفل کوهی را در برابر چربی خون بالای القاء شده در موش ها ارزیابی کردند.

از آتورواستاتین (داروی کاهنده چربی خون) به عنوان یک استاندارد استفاده شد. سطح کلسترول کل، تری گلیسرید، کلسترول HDL و کلسترول LDL را اندازه گیری کردند. موش های مبتلا به چربی خون بالا، در مقایسه با موش های سالم، پروفایل لیپید و آنزیم های کبدی بسیار بالاتری داشتند، اما پس از درمان با عصاره های میوه فلفل کوهی، کلسترول کل، تری گلیسرید، کلسترول LDL و کلسترول VLDL در این موش ها به طور قابل توجهی کاهش یافت. ⁽⁶⁾

2- تسکین علائم یائسگی

با هدف تعیین اثربخشی فلفل کوهی در تسکین علائم یائسگی، در مقایسه با دارونما، تحقیقی را انجام دادند. شرکت کنندگان را به طور تصادفی به دو گروه 26 نفره تقسیم کردند: «فلفل کوهی» و «دارونما».

پیش از شروع مداخله و 8 هفته بعد از آن، با استفاده از پرسشنامه، علائم یائسگی را (اضطراب، افسردگی، عوارض جسمانی، علائم وازوموتور ⁽⁷⁾ از جمله گرگرفتگی و تعریق شبانه ⁽⁸⁾، اختلال جنسی) بررسی کردند.

در پایان مداخله، میانگین امتیاز ناهنجاری های کلی یائسگی، اضطراب و اختلال وازوموتور در گروه مصرف کننده فلفل کوهی نسبت به گروه دارونما، به میزان قابل توجهی پایین تر بود. میانگین امتیاز متغیرهای «عوارض جسمانی، افسردگی و اختلال جنسی» در دو گروه تفاوت چندانی نداشت.

بنابراین، می توان نتیجه گرفت که فلفل کوهی به عنوان یک داروی فیتواستروژنی می تواند علائم یائسگی در زنان را تسکین دهد. ⁽⁷⁾

3- بهبود عملکرد کبد

از فلفل کوهی برای درمان علائم یائسگی استفاده می کنند، اما درباره عملکرد آن بر اختلال های متابولیسم لیپید و بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) که اغلب با یائسگی مرتبط هستند، اطلاعات کمی در دسترس است. رت هایی که تخمدان آنها برداشته می شود (OVX)، پس از 13 هفته، افزایش چاقی و بیماری کبد چرب غیرالکلی نشان می دهند. در مطالعه ای، از این رت ها به عنوان مدل های حیوانی کمبود استروژن استفاده شد. آنها با عصاره میوه خشک فلفل کوهی تحت درمان قرار گرفتند؛ محققین مشاهده کردند که شاخص چاقی در رت ها کاهش یافت و روند بیماری کبد چرب غیرالکلی کاملاً معکوس شد. در حیوانات تحت درمان با عصاره فلفل کوهی خشک، فعالیت های برخی از آنزیم های آنتی اکسیدانی به حالت اول برگشت و تولید هیدروژن پراکسید میتوکندریایی به طور قابل توجهی کاهش یافت. ⁽⁹⁾ (هیدروژن پراکسید (H₂O₂) یکی از گونه های فعال اکسیژن (ROS) مهم است که توسط میتوکندری تولید می شود. ⁽¹⁰⁾)

می توان نتیجه گرفت که عصاره میوه خشک فلفل کوهی در جلوگیری از ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی و استرس اکسیداتیو مؤثر است؛ این دو عامل از علت های شایع عملکرد غیرطبیعی کبد در دوره پس از یائسگی هستند. ⁽⁹⁾

4- تنظیم قند خون

دی-گالاکتوز (نوعی قند احیاکننده) باعث القاء اختلال پانکراس و پیری در مدل موش می شود. فلفل کوهی به طور بالقوه از پانکراس محافظت می کند. بنابراین، به منظور ارزیابی اثر عصاره آبی – الکلی میوه های خشک شده فلفل کوهی بر کاهش قند خون و محافظت از پانکراس، مطالعه ای را روی موش های ماده پیر شده با دی-گالاکتوز طراحی کردند.

در این مطالعه تجربی، 72 موش ماده بزرگسال را به 6 گروه تقسیم کردند: 1) گروه کنترل که عصاره فلفل کوهی مصرف نکرد، 2) گروه عصاره آبی-الکلی میوه خشک فلفل کوهی، 3) گروه دی-گالاکتوز، 4) گروه دی-گالاکتوز + عصاره آبی-الکلی میوه خشک فلفل کوهی، 5) گروه پیر شده به روند طبیعی 6) گروه پیر شده به روند طبیعی + عصاره آبی-الکلی میوه خشک فلفل کوهی.

برای پیر شدن موش ها، به مدت 45 روز دی- گالاکتوز را به صورت زیر پوستی به آنها تزریق نموده و در 7 روز پایانی، دو بار در روز عصاره آبی – الکلی میوه خشک فلفل کوهی را به وسیله لوله وارد معده آنها کردند. مشاهده شد که در گروه های عصاره میوه خشک فلفل کوهی (گروه های 2، 4 و 6) سطح گلوکز سرم، نسبت به گروه کنترل، کاهش یافت. در مقایسه با گروه کنترل، سطح انسولین در گروه 2 افزایش و در گروه 4 و 6 کاهش یافت.

با وجود کاهش سطح انسولین در دو گروه 4 و 6، تجویز عصاره آبی – الکلی میوه خشک فلفل کوهی، مقاومت به انسولین و وضعیت پانکراس آنها را بهبود داد. نتایج این مطالعه نشان داد که عصاره آبی – الکلی میوه خشک شده فلفل کوهی قند خون موش های پیر شده به طور طبیعی و پیر شده با دی – گالاکتوز را کاهش داده و از پانکراس آنها محافظت می کند. ⁽¹¹⁾

5- افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی

در سال 2013، به منظور بررسی فعالیت های آنتی اکسیدانی و ضدسرطانی عصاره آلی و عصاره آبی (دمنوش و جوشانده) دانه های فلفل کوهی، مطالعه ای را در شرایط آزمایشگاهی انجام دادند.

فعالیت های آنتی اکسیدانی عصاره ها را با روش DPPH و فعالیت ضدسرطانی آنها بر سلول های سرطانی سینه (MCF-7) را از طریق تعیین میزان سمیت سلولی، میزان آسیب رساندن عصاره ها به DNA و فعالیت آپوپتوز ⁽¹²⁾ (مرگ برنامه ریزی شده سلول به منظور حذف سلول های ناخواسته یا غیرضروری در موجودات زنده ⁽¹³⁾) ارزیابی کردند.

اگرچه عصاره آبی فلفل کوهی (دمنوش یا جوشانده) در مقایسه با اکثر عصاره های آلی، فعالیت آنتی اکسیدانی بیشتری داشت، اما این مطالعه فعالیت های آنتی اکسیدانی، سمیت سلولی، تخریب کننده DNA و آپپتوز انواع عصاره فلفل کوهی را نشان داد؛ فعالیت های سمیت سلولی، تخریب کننده DNA و آپپتوز این عصاره ها با افزایش غلظت آنها بیشتر شد. ⁽¹²⁾

6- افزایش قدرت باروری

تصور می شود كه میوه فلفل کوهی به طور غیرمستقیم ⁽¹⁴⁾ و بسته به دوز مصرفی ⁽¹⁵⁾ ، بر سطوح پرولاكتین و پروژسترون تأثیر می گذارد؛ در دوزهای پایین⁽¹⁴⁾ (200 میلی گرم ⁽¹⁵⁾)، احتمالاً با مهار هورمون FSH و تحریک هورمون LH، سطح استروژن را کاهش و سطوح پروژسترون و پرولاکتین را افزایش می دهد. دوزهای بالاتر میوه فلفل کوهی ⁽¹⁴⁾ (500 میلی گرم ⁽¹⁵⁾) بدون اینکه بر سطوح هورمون های FSH و LH اثر بگذارد، سطح پرولاکتین را کاهش می دهد. ⁽¹⁴⁾

از قدیم برای تنظیم چرخه قاعدگی، از میوه فلفل کوهی استفاده می کرده اند؛ این اثر شاید ناشی از توانایی این میوه در تنظیم سطح پرولاکتین، افزایش رشد جسم زرد و اصلاح کمبود نسبی پروژسترون باشد.

در یک مطالعه کنترل نشده روی 34 زن مبتلا به هایپرپرولاکتینمی (افزایش غیرطبیعی میزان پرولاکتین سرم خون)، مصرف روزانه میوه فلفل کوهی به مدت 1 ماه سطح پرولاکتین افزایش یافته را در 80 درصد از آنها کاهش و علائم انواع اختلال قاعدگی را بهبود داد؛ این اختلالات عبارت بودند از: آمنوره ثانویه (قطع خونریزی قاعدگی به مدت چند ماه در افرادی که دوره قاعدگی طبیعی داشته ‌اند)، هیپرپلازی کیستیک آندومتر (نوعی بیماری رحم به دلیل ضخیم شدن بیش‌ از اندازه‌ دیواره داخلی آن)، متروراژی (خونریزی رحم در فواصل نامنظم (از نظر دفعات) به ویژه بین دوره های قاعدگی مورد انتظار)، پلی منوره (چرخه قاعدگی کوتاه‌تر از 21 روز) و الیگومنوره (قاعدگی کم تکرار و گاه به گاه یا قاعدگی با خونریزی کم غیرطبیعی).

همچنین، در یک مطالعه کنترل نشده دیگر روی 45 زن نابارور با میزان پرولاکتین طبیعی و پروژسترن پایین، 39 نفر از آنها بعد از 3 ماه مصرف میوه فلفل کوهی، باردار شدند.

در مطالعه کنترل نشده دیگری که روی 31 زن نابارور انجام شد، 15 نفر از آنها بعد از 3 ماه مصرف فلفل کوهی، باردار شدند.

میوه فلفل کوهی به خصوص برای بازیابی چرخه قاعدگی در زنان پس از سال ها مصرف خوراکی قرص های ضدبارداری و بهبود سطوح پایین هورمون LH مؤثر است. برای بهبود ناباروری، باید میوه فلفل کوهی را به مدت حداقل 3 تا 6 ماه مصرف کرد. ⁽¹⁶⁾ اما نباید برای مدت نامحدود (بیشتر از یک سال)، آن را مصرف کنید؛ لازم است تخمدان ها استراحت کنند و بیش از اندازه تحریک نشوند. ⁽¹⁷⁾

برای بهبود فاکتورهای تخمک‌گذاری مؤثر بر باروری، باید روزانه حداقل 500 تا 1000 میلی گرم میوه خشک فلفل کوهی مصرف کنید؛ بهتر است این میزان صبح به صورت یک دوز واحد میل شود. همچنین، بهتر است این میوه را با سایر داروهای پروژسترون مصرف نکنید. ⁽¹⁶⁾

در مطالعه‌ ای روی موش های نر بالغ مشخص شد مصرف عصاره میوه فلفل کوهی باعث آسیب به بافت بیضه و کاهش تعداد اسپرم می شود. بنابراین، مصرف مداوم آن می تواند اثر منفی بر باروری مردان داشته باشد. ⁽¹⁸⁾

7- کاهش علائم سندروم پیش از قاعدگی (PMS)

به منظور مقایسه اثربخشی و قابلیت تحمل میوه فلفل کوهی با دارونما، مطالعه ای روی زنان مبتلا به سندورم پیش از قاعدگی انجام شد. در این مطالعه، 170 زن با میانگین سنی 36 سال، میانگین طول چرخه قاعدگی 28 روز و میانگین مدت قاعدگی 4.5 روز شرکت کردند. آنها را به دو گروه «میوه فلفل کوهی» (86 نفر) و « دارونما» (84 نفر) تقسیم کردند. به مدت سه چرخه قاعدگی متوالی، روزانه یک مرتبه عصاره میوه فلفل کوهی یا دارونما به آنها دادند. از شروع مطالعه تا پایان چرخه سوم قاعدگی، متغیرهای اصلیِ تحریک پذیری، تغییر خلق و خو، عصبانیت، سردرد، احساس پری سینه و سایر علائم قاعدگی از جمله نفخ شکم را با روش خود ارزیابی زنان اندازه گیری کردند. بهبود این متغیرها در گروه فلفل کوهی، نسبت به گروه دارونما، بیشتر بود. در مجموع 7 زن (4 زن از گروه فلفل کوهی و 3 زن از گروه دارونما) عوارض جانبی خفیفی را گزارش کردند که هیچ یک از این عوارض باعث نشد آنها درمان را ادامه ندهند.

بنابراین، می توان نتیجه گرفت که عصاره میوه فلفل کوهی یک درمان مؤثر و با قابلیت تحمل بالا برای تسکین علائم سندروم پیش از قاعدگی است. ⁽¹⁹⁾ («تحمل دارو» یک مفهوم دارویی است که کاهش عکس العمل افراد به یک دارو به دنبال مصرف مکرر آن را توصیف می کند.)

برای بهبود PMS، میوه فلفل کوهی را نباید برای مدت نامحدود (بیشتر از 4 تا 6 ماه) مصرف کنید؛ لازم است تخمدان ها استراحت کنند و بیش از اندازه تحریک نشوند. ⁽¹⁷⁾

8- کاهش سردرد و میگرن

یکی از نشانه های سندروم پیش از قاعدگی (PMS) «سردرد» است؛ زنان مبتلا به میگرن می توانند بدترین حملات میگرنی خود را هنگام نزدیک شدن به قاعدگی تجربه کنند.

در تمام دنیا، فلفل کوهی را یک روش معتبر برای درمان PMS در نظر می گیرند.

در سال 2013، مطالعه ای را انجام دادند تا ببینند آیا سردرد زنان مبتلا به میگرن که برای PMS خود، تحت درمان با فلفل کوهی هستند نیز بهبود می یابد یا خیر. شرکت کنندگان زنان مبتلا به میگرن و PMS بودند؛ به آنها توصیه کردند برای بهبود PMS، به مدت 3 ماه از روش درمان با فلفل کوهی (روزانه 40 میلی گرم) استفاده کنند. سپس، اثر آن بر PMS و سردرد را بررسی کردند. از 107 شرکت کننده، 100 نفر پروسه درمان سه ماهه برای PMS را تکمیل کردند. از این 100 شرکت کننده، 66 نفر گزارش کردند علائم PMSشان به طرز چشمگیری کاهش پیدا کرده و 26 زن کاهش خفیف علائم را اعلام کردند، 8 نفر نیز هیچ اثری را مشاهده نکرده بودند.

در ارتباط با میگرن، تعداد حملات میگرنی در طول ماه در 42 درصد از بیماران، بیش از 50 درصد کاهش پیدا کرد و 57 درصد از بیماران بیش از 50 درصد کاهش در تعداد روزهایی که سردرد داشتند را تجربه کردند.

هیچ یک از بیماران عارضه جانبی قابل توجهی را گزارش نکرد. اگرچه نتایج این مطالعه باید با یک کارآزمایی بالینی کنترل شده با دارونما مورد تأیید قرار بگیرد، اما محققین مشاهده کردند که مصرف فلفل کوهی در زنان مبتلا به میگرن تحت تأثیر با سندروم پیش از قاعدگی یک روش ایمن با قابلیت تحمل بالا است و ممکن است تأثیر مثبتی بر تعداد دفعات و مدت زمان حمله میگرنی داشته باشد. ⁽²⁰⁾

مواد موثر

ترکیبات مغذی گیاه فلفل کوهی شامل پروتئین، فیبر، لیپید، خاکستر، کربوهیدرات و رطوبت است. طبق تحقیقات صورت گرفته، میوه فلفل کوهی حاوی ترکیبات فیتواستروژنی است. ⁽²¹⁾ (فیتواستروژن ها ترکیبات شبه استروژن در محصولات گیاهی هستند که خواص استروژنیک و آنتی استرژنیک دارند ⁽²²⁾)

میوه درخت فلفل کوهی حاوی تعدادی اجزاء فعال از جمله فلاونوئیدها (کاستیسین، کامپفرول، اورینتین، کوئرستاژتین و ایزو ویتکسین)، ایریدوئید گلیکوزیدها (آگنوزید و اوکوبین) و روغن های ضروری (لیمونن، سینئول، پینن و سابینن) است. ⁽²³⁾